قبلا در مورد هوازی بودن ورزش کوهنوردی حرف زده‌ایم و اگر شما هم به این ورزش جذاب معتاد شده‌اید حتما حس کرده اید که بالا رفتن از تپه‌ای کوچک می‌تواند کاری کند که میزان ضربان قلب و تنفس شما به شدت افزایش پیدا کند، چه برسد به یک کوه بزرگ! اما این‌ها چه ربطی به اهدای خون دارند؟
وقتی حین کوهنوردی به بدن فشار وارد می‌کنید، عضله‌های شما نیاز به اکسیژن بیشتری پیدا می‌کنند تا بتوانند به فعالیت ادامه دهند. وظیفه‌ی رساندن اکسیژن به بافت‌های عضله بر عهده‌ی گلبول‌های قرمز است. زمانی که نیاز به اکسیژنِ بیشتر در عضلات حس شود، مویرگ‌های خونی که در حالت عادی فقط در حدود 15 درصد باز هستند تا بیش از 90 درصد باز می‌شوند تا بتوانند فرایند خون‌رسانی به عضلات را با سرعت بیشتری انجام دهند. در این حالت، میزان خون موجود در عضلات می‌تواند تا 20 برابر بیشتر شود. در نتیجه انتقال مواد غذایی و اکسیژن به عضله‌ها با شدت و کیفیت بهتری انجام می‌شود و شما می‌توانید به فعالیت بدنی خود ادامه دهید.
نکته‌ی دیگری که باید در این‌جا به آن توجه کنید این است که در ارتفاع زیاد، نوعی کمبود اکسیژن (Hypoxia) در بدن رخ می‌دهد. عضلات بدن در حین کوهنوردی نیاز به اکسیژن بیشتری پیدا می‌کنند و اکسیژن بیشتری مصرف می‌کنند و بدن در ابتدای کار و با سازوکار عادی خود توانایی تامین این حجم از اکسیژن برای عضلات را ندارد. به همین دلیل بدن دچار کمبود اکسیژن می‌شود و برای مقابله با آن، به صورت طبیعی، هورمونی به نام اریتروپویتین (Erythropoietin) را در کلیه (و کمی هم در کبد) تولید کرده و آن را به سمت مغر استخوان می‌رساند تا تولید گلبول‌های قرمز را افزایش دهد. با این کار، عملا حجم خون بدن افزایش پیدا کرده و با بازشدن مویرگ‌های خونی و همچنین افزایش عمل تنفس (دم و بازدم)، عمل اکسیژن‌رسانی که با گلبول‌های قرمز انجام می‌شود تسریع پیدا می‌کند و بدن، کمبود اکسیژن خود را جبران می‌کند.
اریتروپویتین یک فاکتور رشد گلیکوپروتئینی است که به تولید تعداد بیشتری از گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. این ماده یک سیتوکین است که نوعی عامل خون‌ساز می‌باشد. اریتروپویتین در کلیه و کبد و در اثر هیپوکسی بافتی ساخته می‌شود. بعد از تولید و ترشح روی مغز استخوان اثر می‌کند تا فرایند تولید گلبول‌های قرمز تسریع شود.
به همین دلیل افرادی که کوهنوردی می‌کنند، مخصوصا آن‌هایی که در ارتفاع زیاد کوهنوردی می‌کنند، حجم خون بیشتری نسبت به سایرین دارند. این موضوع درست است که در کوه می‌تواند مفید باشد. اما زمانی که فرد به زندگی عادی باز می‌گردد، دیگر نیاز به آن حجم اضافی از خون برای فعالیت‌های عادی ندارد. به همین دلیل غلظت خون او افزایش پیدا می‌کند و یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای کاهش آن، اهدای خون است.
از علایم غلظت خون بالا می‌توان به خستگی، تورم مفاصل، مشکلات تنفسی (مخصوصا در زمان استراحت)، درد شکم، تاری دید یا دوبینی، سرگیجه، ضعف، عرق کردن، کبودی و یا خون‌ریزی مویرگ‌ها در زیر پوست، درد استخوان، سوزش دست یا پا و... اشاره کرد.
پس شما هم اگر کوهنوردی می‌کنید حتما به صورت دوره‌ای عمل اهدای خون را انجام دهید که برای سلامتی شما بسیار مفید است. معمولا یک فرد بالغ می‌تواند تا 4 بار در سال عمل اهدای خون را انجام دهد. این عدد برای آقایان هر 3 ماه و برای خانم‌ها هر 4 ماه، یک‌بار است. اما گفته می‌شود بهتر است بگذاریم کمی از این تاریخ بگذرد و بعد مجددا عمل اهدا را انجام دهیم. در نتیجه بهتر است آقایان در صورت تصمیم برای اهدای خون، حداقل هر 4 ماه و خانم‌ها حداقل هر 5 ماه یک‌بار این کار را انجام دهند.
تاثیر خون دادن بر کوهنوردی چیست؟
اسکات جانسون از مربیان برجسته ورزشهای کوهستانی می گوید: خون دادن و اهدای خون کار ارزشمندی است و جای تحسین دارد. اما واقعیت این است که اهدای خون باعث می شود که برای مدتی عملکرد ورزشی شما کاهش یابد. یک ورزشکار مرد استقامتی در سطح متوسط ممکن است ۵-۷ واحد (۵ لیتر) خون داشته باشد. (افزایش حجم خون یکی از اثرات ورزش های استقامتی است)
وقتی یک واحد خون اهدا می کنید، ۱۰ درصد از حجم آن کاسته می شود. اثر فوری این کاهش در ظرفیت حمل اکسیژن خواهد بود. پلاسما ظرف یک روز یا بیشتر جایگزین خواهد شد. اما گلبول‌های قرمز خون ممکن است تا یک ماه طول بکشد تا کاملاً به سطح قبلی برگردند. در این مدت عملکرد هوازی شما کاهش خواهد داشت.
برای خون دادن چه کنیم؟
در تایید نظر اسکات جانسون باید گفت که اهدای خون کار پسندیده و ارزشمندی است اما اگر به عنوان یک کوهنورد قصد اهدای خون دارید بهتر است این کار پس از برنامه های سنگین و در دوران استراحت شما یا ابتدای فصل انجام شود. به طور مثال شما قصد صعود زمستانی دماوند را دارید و در دی ماه موفق به انجام برنامه خودتان شدید. می توانید در دوران پس از برنامه و با فروکش کردن شدت تمرین اقدام به اهدای خون کنید تا یک ماه کاهش عملکردی شما در دوران فشار کم تمرینی باشد و از این حیث تحت تاثیر قرار نگیرید.
همچنین اگر با مشکل غلظت خون مواجه هستید بهتر است ابتدا با پزشک مشورت کنید. این احتمال وجود دارد که دلایل دیگری (غیر از ارتفاع) باعث غلظت خون شما شده باشد که نیاز به بررسی بیشتری خواهد داشت.
منابع : یلدامدتور ، موج کوه